محـــــــــــــــــــبــــــــــان مهــــــــــــــــــدی او خواهد آمــــــــــــــــــــــــــــــد.........

یا صاحب الزمان (عج)

نماز و روزه و افطار عشق است سحر خوردن کنار یار عشق است

نه یکبار از کنار خیمه گاهش گذشتن بل هزاران بار عشق است

شنیدم هاتفی در اسمان گفت غم دل گر خورد غمخوار عشق است

بیا مهدی که بی تو روزه سخت است ضیافتخانه با دلدار عشق است

گلستان جهان همراه خار است گل نرگس بود بی خار عشق است

خدایا جان ما گردان فدایش شهادت در بر سردار عشق است

نه یک تن بل هزاران تن فدایش فداییّش به روی دار عشق است

دل و مهدی دل و دوری هجران گل زهرا ییم دیدار عشق است

دلم وصل تو جانا ارزو داشت ولی شد فاصله بسیار عشق است

بیا در ماه روزه یاریم کن کنارت مهدیا افطار عشق است

یکشنبه 23 فروردین 1394 ساعت 19:23

0 نظر

مسئله نسبیت انشتین در قران

چهارشنبه 19 فروردین 1394 ساعت 16:48

0 نظر

پاورپونت آبیاری تحت فشار

سه‌شنبه 18 فروردین 1394 ساعت 13:41

0 نظر

معرفی روستای زیبای حسام آباد - معروف به اسماوا

روستای حسام آباد 750خانوار بوده و نزدیک به 4600 نفر در این روستا ساکن میباشند .

این روستا در 45کیلومتری مرکز شهرستان واقع میباشد.

در این روستا امام زاده ای به نام امام زاده هاشم وجود دارد که در ورودی غربی روستا واقع میباشد

ایشان سیدی بزرگوار بوده اند و نزدیک یک قرن پیش میزیسته اند

از نوادگان وی نیز هم اکنون در این روستا ساکن هستند

گنبد ایشان نزدیک به 20 سال پیش ساخته شده است توسط یکی از اهالی روستا

این روستا تقریبا 7 کیلو متر با روستای هم جوار گل تپه فاصله دارد(طرف غرب روستا)

از طرف شرق روستا به روستای غازغلو منتهی میشود.

نمایی از امام زاده سید هاشم که در ورودی روستا قرار گرفته ودر بین مردم روستا وروستاهای مجاور از احترام خاصی برخوردار است

به طوری که مردم روستا وروستاهای مجاور (گل تپه -سرشبار-آغوزلو- زاغه لو- دوراخلو-قازغلو-ارقین بلاغ- قزلبلاغ) به آنجا می آیند ونذر های خود ازقبیل قربانی کردن گوسفند وچای دادن به افراد روستا میباشد

ادامه مطلب ...

سه‌شنبه 18 فروردین 1394 ساعت 09:39

0 نظر

شعر حیر بابا

شهریار وطنیمین شاعری آذر باجانیمین افتخاری

ترکی فارسی

حیدربابا ، ایلدیریملار شاخاندا    حیدربابا چو ابر شَخَد ،‌ غُرّد آسمان
سئللر ، سولار ، شاققیلدییوب آخاندا    سیلابهاى تُند و خروشان شود روان
قیزلار اوْنا صف باغلییوب باخاندا    صف بسته دختران به تماشایش آن زمان
سلام اولسون شوْکتوْزه ، ائلوْزه !    بر شوکت و تبار تو بادا سلام من
منیم دا بیر آدیم گلسین دیلوْزه    گاهى رَوَد مگر به زبان تو نام من

حیدربابا ، کهلیک لروْن اوچاندا    حیدربابا چو کبکِ تو پَرّد ز روى خاک
کوْل دیبینَّن دوْشان قالخوب ، قاچاندا    خرگوشِ زیر بوته گُریزد هراسناک
باخچالارون چیچکلنوْب ، آچاندا    باغت به گُل نشسته و گُل کرده جامه چاک
بیزدن ده بیر موْمکوْن اوْلسا یاد ائله    ممکن اگر شود ز منِ خسته یاد کن
آچیلمیان اوْرکلرى شاد ائله    دلهاى غم گرفته ، بدان یاد شاد کن

بایرام یئلى چارداخلارى ییخاندا    چون چارتاق را فِکنَد باد نوبهار
نوْروز گوْلى ، قارچیچکى ، چیخاندا    نوروزگُلى و قارچیچگى گردد آشکار
آغ بولوتلار کؤینکلرین سیخاندا    بفشارد ابر پیرهن خود به مَرغزار
بیزدن ده بیر یاد ائلییه ن ساغ اوْلسون    از ما هر آنکه یاد کند بى گزند باد
دردلریمیز قوْى دیّکلسین ، داغ اوْلسون    گو :‌ درد ما چو کوه بزرگ و بلند باد

حیدربابا ، گوْن دالووى داغلاسین !    حیدربابا چو داغ کند پشتت آفتاب
اوْزوْن گوْلسوْن ، بولاخلارون آغلاسین !    رخسار تو بخندد و جوشد ز چشمه آب
اوشاخلارون بیر دسته گوْل باغلاسین !    یک دسته گُل ببند براى منِ خراب
یئل گلنده ، وئر گتیرسین بویانا    بسپار باد را که بیارد به کوى من
بلکه منیم یاتمیش بختیم اوْیانا    باشد که بخت روى نماید به سوى من

حیدربابا ،‌ سنوْن اوْزوْن آغ اوْلسون !    حیدربابا ،‌ همیشه سر تو بلند باد
دؤرت بیر یانون بولاغ اوْلسون باغ اوْلسون !    از باغ و چشمه دامن تو فرّه مند باد
بیزدن سوْرا سنوْن باشون ساغ اوْلسون !    از بعدِ ما وجود تو دور از گزند باد
دوْنیا قضوْ-قدر ، اؤلوْم-ایتیمدى    دنیا همه قضا و قدر ، مرگ ومیر شد
دوْنیا بوْیى اوْغولسوزدى ، یئتیمدى    این زال کى ز کُشتنِ فرزند سیر شد ؟

حیدربابا ، یوْلوم سنَّن کج اوْلدى    حیدربابا ، ‌ز راه تو کج گشت راه من
عؤمروْم کئچدى ، گلممه دیم ، گئج اوْلدى    عمرم گذشت و ماند به سویت نگاه من
هئچ بیلمه دیم گؤزللروْن نئج اوْلدى    دیگر خبر نشد که چه شد زادگاه من
بیلمزیدیم دؤنگه لر وار ،‌ دؤنوْم وار    هیچم نظر بر این رهِ پر پرپیچ و خم نبود
ایتگین لیک وار ، آیریلیق وار ، اوْلوْم وار    هیچم خبر زمرگ و ز هجران و غم نبود

حیدربابا ، ایگیت اَمَک ایتیرمز    بر حقِّ مردم است جوانمرد را نظر
عؤموْر کئچر ، افسوس بَرَه بیتیرمز    جاى فسوس نیست که عمر است در گذر
نامرد اوْلان عؤمرى باشا یئتیرمز    نامردْ مرد ،‌ عمر به سر مى برد مگر !
بیزد ، واللاه ، اونوتماریق سیزلرى    در مهر و در وفا ،‌ به خدا ، جاودانه ایم
گؤرنمسک حلال ائدوْن بیزلرى    ما را حلال کن ، که غریب آشیانه ایم

حیدربابا ، میراژدر سَسلننده    میراَژدَر آن زمان که زند بانگِ دلنشین
کَند ایچینه سسدن – کوْیدن دوْشنده    شور افکند به دهکده ، هنگامه در زمین
عاشیق رستم سازین دیللندیرنده    از بهر سازِ رستمِ عاشق بیا ببین
یادوندادى نه هؤلَسَک قاچاردیم    بى اختیار سوى نواها دویدنم
قوشلار تکین قاناد آچیب اوچاردیم    چون مرغ پرگشاده بدانجا رسیدنم

شنگیل آوا یوردى ، عاشیق آلماسى    در سرزمینِ شنگل آوا ، سیبِ عاشقان
گاهدان گئدوب ، اوْردا قوْناق قالماسى    رفتن بدان بهشت و شدن میهمانِ آن
داش آتماسى ، آلما ،‌ هیوا سالماسى    با سنگ ، سیب و بِهْ زدن و ، خوردن آنچنان !
قالیب شیرین یوخى کیمین یادیمدا    در خاطرم چو خواب خوشى ماندگار شد
اثر قویوب روحومدا ، هر زادیمدا    روحم همیشه بارور از آن دیار شد

حیدربابا ، قورى گؤلوْن قازلارى    حیدربابا ، قُورى گؤل و پروازِ غازها
گدیکلرین سازاخ چالان سازلارى    در سینه ات به گردنه ها سوزِ سازها
کَت کؤشنین پاییزلارى ، یازلارى    پاییزِ تو ، بهارِ تو ، در دشتِ نازها
بیر سینما پرده سى دیر گؤزوْمده    چون پرده اى به چشمِ دلم نقش بسته است
تک اوْتوروب ، سئیر ائده رم اؤزوْمده    وین شهریارِ تُست که تنها نشسته است

حیدربابا ،‌ قره چمن جاداسى    حیدربابا ، زجادّة شهر قراچمن
چْووشلارین گَلَر سسى ، صداسى    چاووش بانگ مى زند آیند مرد و زن
کربلیا گئدنلرین قاداسى    ریزد ز زائرانِ حَرَم درد جان وتن
دوْشسون بو آج یوْلسوزلارین گؤزوْنه    بر چشمِ این گداصفتانِ دروغگو
تمدّونون اویدوخ یالان سؤزوْنه    نفرین بر این تمدّنِ بى چشم و آبرو

حیدربابا ، شیطان بیزى آزدیریب    شیطان زده است است گول و زِ دِه دور گشته ایم
محبتى اوْرکلردن قازدیریب    کنده است مهر را ز دل و کور گشته ایم
قره گوْنوْن سرنوشتین یازدیریب    زین سرنوشتِ تیره چه بى نور گشته ایم
سالیب خلقى بیر-بیرینن جانینا    این خلق را به جان هم انداخته است دیو
باریشیغى بلشدیریب قانینا    خود صلح را نشسته به خون ساخته است دیو

گؤز یاشینا باخان اوْلسا ، قان آخماز    هرکس نظر به اشک کند شَر نمى کند
انسان اوْلان بئلینه تاخماز    انسان هوس به بستن خنجر نمى کند
آمما حئییف کوْر توتدوغون بوراخماز    بس کوردل که حرف تو باور نمى کند
بهشتیمیز جهنّم اوْلماقدادیر !    فردا یقین بهشت ، ‌جهنّم شود به ما
ذى حجّه میز محرّم اوْلماقدادیر !    ذیحجّه ناگزیر ،‌ محرّم شود به ما

خزان یئلى یارپاخلارى تؤکنده هنگامِ برگ ریزِ خزان باد مى وزید

بولوت داغدان یئنیب ، کنده چؤکنده    از سوى کوه بر سرِ دِه ابر مى خزید
شیخ الاسلام گؤزل سسین چکنده    با صوت خوش چو شیخ مناجات مى کشید
نیسگیللى سؤز اوْرکلره دَیَردى    دلها به لرزه از اثر آن صلاى حق
آغاشلار دا آللاها باش اَیَردى    خم مى شدند جمله درختان براى حق

داشلى بولاخ داش-قومونان دوْلماسین !    داشلى بُولاخ مباد پُر از سنگ و خاک و خَس
باخچالارى سارالماسین ، سوْلماسین !    پژمرده هم مباد گل وغنچه یک نَفس
اوْردان کئچن آتلى سوسوز اولماسین !    از چشمه سارِ او نرود تشنه هیچ کس
دینه : بولاخ ، خیرون اوْلسون آخارسان    اى چشمه ، خوش به حال تو کانجا روان شدى
افقلره خُمار-خُمار باخارسان    چشمى خُمار بر افقِ آسمان شدى

حیدر بابا ، داغین ، داشین ، سره سى    حیدربابا ،‌ ز صخره و سنگت به کوهسار
کهلیک اوْخور ، دالیسیندا فره سى    کبکت به نغمه ، وز پیِ او جوجه رهسپار
قوزولارین آغى ، بوْزى ، قره سى    از برّة سفید و سیه ، گله بى شمار
بیر گئدیدیم داغ-دره لر اوزونى    اى کاش گام مى زدم آن کوه و درّه را
اوْخویئدیم‌ : « چوْبان ، قیتر قوزونى »    مى خواندم آن ترانة « چوپان و برّه » را

حیدر بابا ، سولى یئرین دوْزوْنده    در پهندشتِ سُولى یِئر ، آن رشک آفتاب
بولاخ قئنیر چاى چمنین گؤزونده    جوشنده چشمه ها ز چمنها ،‌ به پیچ و تاب
بولاغ اوْتى اوْزَر سویون اوْزوْنده    بولاغ اوْتى شناورِ سرسبز روى آب
گؤزل قوشلار اوْردان گلیب ، گئچللر    زیبا پرندگان چون از آن دشت بگذرند
خلوتلیوْب ، بولاخدان سو ایچللر    خلوت کنند و آب بنوشند و بر پرند

بىچین اوْستى ، سونبول بیچن اوْراخلار    وقتِ درو ،‌ به سنبله چین داسها نگر
ایله بیل کى ، زوْلفى دارار داراخلار    گویى به زلف شانه زند شانه ها مگر
شکارچیلار بیلدیرچینى سوْراخلار    در کشتزار از پىِ مرغان ،‌ شکارگر
بیچین چیلر آیرانلارین ایچللر    دوغ است و نان خشک ، غذاى دروگران
بیرهوشلانیب ، سوْننان دوروب ، بیچللر    خوابى سبک ، دوباره همان کارِ بى کران

حیدربابا ، کندین گوْنى باتاندا    حیدربابا ،‌ چو غرصة خورشید شد نهان
اوشاقلارون شامین ئییوب ، یاتاندا    خوردند شام خود که بخوابند کودکان
آى بولوتدان چیخوب ، قاش-گؤز آتاندا    وز پشتِ ابر غمزه کند ماه آسمان
بیزدن ده بیر سن اوْنلارا قصّه ده    از غصّه هاى بى حدِ ما قصّه ساز کن
قصّه میزده چوخلى غم و غصّه ده    چشمان خفته را تو بدان غصّه باز کن

قارى ننه گئجه ناغیل دییَنده    قارى ننه چو قصّة شب ساز میکند
کوْلک قالخیب ، قاپ-باجانى دؤیَنده    کولاک ضربه اى زده ، در باز مى کند
قورد گئچینین شنگوْلوْسون یینده    با گرگ ، شَنگُلى سخن آغاز مى کند
من قاییدیب ، بیرده اوشاق اوْلئیدیم    اى کاش بازگشته به دامان کودکى
بیر گوْل آچیب ، اوْندان سوْرا سوْلئیدیم    یک گل شکفتمى به گلستان کودکى

عمّه جانین بال بلله سین ییه ردیم    آن لقمه هاى نوشِ عسل پیشِ عمّه جان
سوْننان دوروب ، اوْس دوْنومى گییه ردیم    خوردن همان و جامه به تن کردنم همان
باخچالاردا تیرینگَنى دییه ردیم    در باغ رفته شعرِ مَتل خواندن آنچنان !
آى اؤزومى اوْ ازدیرن گوْنلریم !    آن روزهاى نازِ خودم را کشیدنم !
آغاج مینیپ ، آت گزدیرن گوْنلریم !    چو بى سوار گشته به هر سو دویدنم !

هَچى خالا چایدا پالتار یوواردى    هَچى خاله به رود کنار است جامه شوى
مَمَد صادق داملارینى سوواردى    مَمّد صادق به کاهگلِ بام ، کرده روى
هئچ بیلمزدیک داغدى ، داشدى ، دوواردى    ما هم دوان ز بام و زِ دیوار ، کو به کوى
هریان گلدى شیلاغ آتیب ، آشاردیق    بازى کنان ز کوچه سرازیر مى شدیم
آللاه ، نه خوْش غمسیز-غمسیز یاشاردیق    ما بى غمان ز کوچه مگر سیر مى شدیم !

شیخ الاسلام مُناجاتى دییه ردى    آن شیخ و آن اذان و مناجات گفتنش
مَشَدرحیم لبّاده نى گییه ردى    مشدى رحیم و دست یه لبّاده بردنش
مشْدآجلى بوْز باشلارى ییه ردى    حاجى على و دیزى و آن سیر خوردنش
بیز خوْشودوق خیرات اوْلسون ، توْى اوْلسون    بودیم بر عروسى وخیرات جمله شاد
فرق ائلَمَز ، هر نوْلاجاق ، قوْى اولسون    ما را چه غم ز شادى و غم ! هر چه باد باد !

ملک نیاز ورندیلین سالاردى اسبِ مَلِک نیاز و وَرَندیل در شکار

آتین چاپوپ قئیقاجیدان چالاردى    کج تازیانه مى زد و مى تاخت آن سوار
قیرقى تکین گدیک باشین آلاردى    دیدى گرفته گردنه ها را عُقاب وار
دوْلائیا قیزلار آچیپ پنجره    وه ،‌ دختران چه منظره ها ساز کرده اند !
پنجره لرده نه گؤزل منظره !    بر کوره راه پنجره ها باز کرده اند !

حیدربابا ، کندین توْیون توتاندا    حیدربابا‌ ، به جشن عروسى در آن دیار
قیز-گلینلر ، حنا-پیلته ساتاندا    زنها حنا – فتیله فروشند بار بار
بیگ گلینه دامنان آلما آتاندا    داماد سیب سرخ زند پیش پاىِ یار
منیم ده اوْ قیزلاروندا گؤزوم وار    مانده به راهِ دخترکانِ تو چشمِ من
عاشیقلارین سازلاریندا سؤزوم وار    در سازِ عاشقانِ تو دارم بسى سخن

حیدربابا ، بولاخلارین یارپیزى    از عطر پونه ها به لبِ چشمه سارها
بوْستانلارین گوْل بَسَرى ، قارپیزى    از هندوانه ، خربزه ، در کشتزارها
چرچیلرین آغ ناباتى ، ساققیزى    از سقّز و نبات و از این گونه بارها
ایندى ده وار داماغیمدا ، داد وئرر    مانده است طعم در دهنم با چنان اثر
ایتگین گئدن گوْنلریمدن یاد وئرر    کز روزهاى گمشده ام مى دهد خبر

بایرامیدى ، گئجه قوشى اوخوردى    نوروز بود و مُرغ شباویز در سُرود
آداخلى قیز ، بیگ جوْرابى توْخوردى    جورابِ یار بافته در دستِ یار بود
هرکس شالین بیر باجادان سوْخوردى    آویخته ز روزنه ها شالها فرود
آى نه گؤزل قایدادى شال ساللاماق !    این رسم شال و روزنه خود رسم محشرى است !
بیگ شالینا بایراملیغین باغلاماق !    عیدى به شالِ نامزدان چیز دیگرى است !

شال ایسته دیم منده ائوده آغلادیم    با گریه خواستم که همان شب روم به بام
بیر شال آلیب ، تئز بئلیمه باغلادیم    شالى گرفته بستم و رفتم به وقتِ شام
غلام گیله قاشدیم ، شالى ساللادیم    آویخته ز روزنة خانة غُلام
فاطمه خالا منه جوراب باغلادى    جوراب بست و دیدمش آن شب ز روزنه
خان ننه مى یادا سالیب ، آغلادى    بگریست خاله فاطمه با یاد خانْ ننه

حیدربابا ، میرزَممدین باخچاسى    در باغهاى میرزامحمد ز شاخسار
باخچالارین تورشا-شیرین آلچاسى    آلوچه هاى سبز وتُرش ، همچو گوشوار
گلینلرین دوْزمه لرى ، طاخچاسى    وان چیدنى به تاقچه ها اندر آن دیار
هى دوْزوْلر گؤزلریمین رفینده    صف بسته اند و بر رفِ چشمم نشسته اند
خیمه وورار خاطره لر صفینده    صفها به خط خاطره ام خیمه بسته اند

بایرام اوْلوب ، قیزیل پالچیق اَزَللر    نوروز را سرشتنِ گِلهایِ چون طلا
ناققیش ووروب ، اوتاقلارى بَزَللر    با نقش آن طلا در و دیوار در جلا
طاخچالارا دوْزمه لرى دوْزللر    هر چیدنى به تاقچه ها دور از او بلا
قیز-گلینین فندقچاسى ، حناسى    رنگ حنا و فَنْدُقة دست دختران
هَوَسله نر آناسى ، قایناناسى    دلها ربوده از همه کس ، خاصّه مادران

باکى چى نین سؤزى ، سوْوى ، کاغیذى    با پیک بادکوبه رسد نامه و خبر
اینکلرین بولاماسى ، آغوزى    زایند گاوها و پر از شیر ، بام و در
چرشنبه نین گیردکانى ، مویزى    آجیلِ چارشنبه ز هر گونه خشک و تر
قیزلار دییه ر : « آتیل ماتیل چرشنبه    آتش کنند روشن و من شرح داستان
آینا تکین بختیم آچیل چرشنبه »    خود با زبان ترکىِ شیرین کنم بیان :

یومورتانى گؤیچک ، گوللى بوْیاردیق    با تخم مرغ هاى گُلى رنگِ پُرنگار
چاققیشدیریب ، سینانلارین سوْیاردیق    با کودکان دهکده مى باختم قِمار
اوْیناماقدان بیرجه مگر دوْیاردیق ؟    ما در قِمار و مادرِ ما هم در انتظار
على منه یاشیل آشیق وئرردى    من داشتم بسى گل وقاپِ قمارها
ارضا منه نوروزگوْلى درردى    از دوستان على و رضا یادگارها

نوْروز على خرمنده وَل سوْرردى    نوروزعلى و کوفتنِ خرمنِ جُوَش
گاهدان یئنوب ، کوْلشلرى کوْرردى    پوشال جمع کردنش و رُفتن از نُوَش
داغدان دا بیر چوْبان ایتى هوْرردى    از دوردستها سگ چوپان و عوعوَش
اوندا ، گؤردن ، اولاخ ایاخ ساخلادى    دیدى که ایستاده الاغ از صداى سگ
داغا باخیب ، قولاخلارین شاخلادى    با گوشِ تیز کرده براى بلایِ سگ

آخشام باشى ناخیرینان گلنده    وقتِ غروب و آمدنِ گلّة دَواب
قوْدوخلارى چکیب ، وورادیق بنده    در بندِ ماست کُرّة خرها به پیچ و تاب
ناخیر گئچیب ، گئدیب ، یئتنده کنده    گلّه رسیده در ده و رفته است آفتاب
حیوانلارى چیلپاق مینیب ، قوْواردیق    بر پشتِ کرّه ، کرّه سوارانِ دِه نگر
سؤز چیخسایدى ، سینه گریب ، سوْواردیق    جز گریه چیست حاصل این کار ؟ بِهْ نگر

یاز گئجه سى چایدا سولار شاریلدار    شبها خروشد آب بهاران به رودبار
داش-قَیه لر سئلده آشیب خاریلدار    در سیل سنگ غُرّد و غلتد ز کوهسار
قارانلیقدا قوردون گؤزى پاریلدار    چشمانِ گرگ برق زند در شبانِ تار
ایتر ، گؤردوْن ، قوردى سئچیب ، اولاشدى    سگها شنیده بویِ وى و زوزه مى کشند
قورددا ، گؤردوْن ، قالخیب ، گدیکدن آشدى    گرگان گریخته ، به زمین پوزه مى کشند

قیش گئجه سى طؤله لرین اوْتاغى    بر اهل ده شبانِ زمستان بهانه اى است
کتلیلرین اوْتوراغى ، یاتاغى    وان کلبة طویله خودش گرمخانه اى است
بوخاریدا یانار اوْتون یاناغى    در رقصِ شعله ، گرم شدن خود فسانه اى است
شبچره سى ، گیردکانى ، ایده سى    سِنجد میان شبچره با مغز گردکان
کنده باسار گوْلوْب – دانیشماق سسى    صحبت چو گرم شد برود تا به آسمان

شجاع خال اوْغلونون باکى سوْقتى    آمد ز بادکوبه پسرخاله ام شُجا
دامدا قوران سماوارى ، صحبتى    با قامتى کشیده و با صحبتى رسا
یادیمدادى شسلى قدى ، قامتى    در بام شد سماور سوقاتیش به پا
جؤنممه گین توْیى دؤندى ، یاس اوْلدى    از بختِ بد عروسى او شد عزاى او
ننه قیزین بخت آیناسى کاس اوْلدى    آیینه ماند و نامزد و هاى هایِ او

حیدربابا ، ننه قیزین گؤزلرى    چشمانِ ننه قیز به مَثَل آهوى خُتَن
رخشنده نین شیرین-شیرین سؤزلرى    رخشنده را سخن چو شکر بود در دهن
ترکى دئدیم اوْخوسونلار اؤزلرى    ترکى سروده ام که بدانند ایلِ من
بیلسینلر کى ، آدام گئدر ، آد قالار    این عمر رفتنى است ولى نام ماندگار
یاخشى-پیسدن آغیزدا بیر داد قالار    تنها ز نیک و بد مزه در کام ماندگار

یاز قاباغى گوْن گوْنئیى دؤیَنده    پیش از بهار تا به زمین تابد آفتاب
کند اوشاغى قار گوْلله سین سؤیَنده    با کودکان گلولة برفى است در حساب
کوْرکچى لر داغدا کوْرک زوْیَنده    پاروگران به سُرسُرة کوه در شتاب
منیم روحوم ، ایله بیلوْن اوْردادور    گویى که روحم آمده آنجا ز راه دور
کهلیک کیمین باتیب ، قالیب ، قاردادور    چون کبک ،‌ برفگیر شده مانده در حضور

قارى ننه اوزاداندا ایشینى    رنگین کمان ،‌ کلافِ رَسَنهاى پیرزن
گوْن بولوتدا اَییرردى تشینى    خورشید ، روى ابر دهد تاب آن رسَن
قورد قوْجالیب ، چکدیرنده دیشینى    دندان گرگ پیر چو افتاده از دهن
سوْرى قالخیب ، دوْلائیدان آشاردى    از کوره راه گله سرازیر مى شود
بایدالارین سوْتى آشیب ، داشاردى    لبریز دیگ و بادیه از شیر مى شود

خجّه سلطان عمّه دیشین قیساردى    دندانِ خشم عمّه خدیجه به هم فشرد
ملا باقر عم اوغلى تئز میساردى    کِز کرد مُلاباقر و در جاى خود فُسرد
تندیر یانیب ، توْسسى ائوى باساردى    روشن تنور و ،‌ دود جهان را به کام بُرد
چایدانیمیز ارسین اوْسته قایناردى    قورى به روى سیخ تنور آمده به جوش
قوْورقامیز ساج ایچینده اوْیناردى    در توى ساج ، گندم بوداده در خروش

بوْستان پوْزوب ، گتیرردیک آشاغى    جالیز را به هم زده در خانه برده ایم
دوْلدوریردیق ائوده تاختا-طاباغى    در خانه ها به تخته – طبقها سپرده ایم
تندیرلرده پیشیرردیک قاباغى    از میوه هاى پخته و ناپخته خورده ایم
اؤزوْن ئییوْب ، توخوملارین چیتداردیق    تخم کدوى تنبل و حلوایى و لبو
چوْخ یئمکدن ، لاپ آز قالا چاتداردیق    خوردن چنانکه پاره شود خُمره و سبو

ورزغان نان آرموت ساتان گلنده    از ورزغان رسیده گلابى فروشِ ده
اوشاقلارین سسى دوْشردى کنده    از بهر اوست این همه جوش و خروشِ ده
بیزده بویاننان ائشیدیب ، بیلنده    دنیاى دیگرى است خرید و فروش ده
شیللاق آتیب ، بیر قیشقریق سالاردیق    ما هم شنیده سوى سبدها دویده ایم
بوغدا وئریب ، آرموتلاردان آلاردیق    گندم بداده ایم و گلابى خریده ایم

میرزاتاغى نان گئجه گئتدیک چایا    مهتاب بود و با تقى آن شب کنار رود
من باخیرام سئلده بوْغولموش آیا    من محو ماه و ماه در آن آب غرق بود
بیردن ایشیق دوْشدى اوْتاى باخچایا    زان سوى رود ، نور درخشید و هر دو زود
اى واى دئدیک قورددى ، قئیتدیک قاشدیق    گفتیم آى گرگ ! و دویدیم سوى ده
هئچ بیلمه دیک نه وقت کوْللوکدن آشدیق    چون مرغ ترس خورده پریدیم توى ده

حیدربابا ، آغاجلارون اوجالدى    حیدربابا ، درخت تو شد سبز و سربلند
آمما حئییف ، جوانلارون قوْجالدى    لیک آن همه جوانِ تو شد پیر و دردمند
توْخلیلارون آریخلییب ، آجالدى    گشتند برّه هاى فربه تو لاغر و نژند
کؤلگه دؤندى ، گوْن باتدى ، قاش قَرَلدى    خورشید رفت و سایه بگسترد در جهان
قوردون گؤزى قارانلیقدا بَرَلدى    چشمانِ گرگها بدرخشید آن زمان

ائشیتمیشم یانیر آللاه چیراغى    گویند روشن است چراغ خداى ده
دایر اوْلوب مسجدیزوْن بولاغى    دایر شده است چشمة مسجد براى ده
راحت اوْلوب کندین ائوى ، اوشاغى    راحت شده است کودک و اهلِ سراى ده
منصورخانین الی-قوْلى وار اوْلسون    منصور خان همیشه توانمند و شاد باد !
هاردا قالسا ، آللاه اوْنا یار اوْلسون    در سایه عنایت حق زنده یاد باد !

حیدربابا ، ملا ابراهیم وار ، یا یوْخ ؟    حیدربابا ، بگوى که ملاى ده کجاست ؟
مکتب آچار ، اوْخور اوشاقلار ، یا یوْخ ؟    آن مکتب مقدّسِ بر پایِ ده کجاست ؟
خرمن اوْستى مکتبى باغلار ،‌ یا یوْخ ؟    آن رفتنش به خرمن و غوغاى ده کجاست ؟
مندن آخوندا یتیررسن سلام    از من به آن آخوند گرامى سلام باد !
ادبلى بیر سلامِ مالاکلام    عرض ارادت و ادبم در کلام باد !

خجّه سلطان عمّه گئدیب تبریزه    تبریز بوده عمّه و سرگرم کار خویش
آمما ، نه تبریز ، کى گلممیر بیزه    ما بى خبر ز عمّه و ایل و تبار خویش
بالام ، دورون قوْیاخ گئداخ ائممیزه    برخیز شهریار و برو در دیار خویش
آقا اؤلدى ، تو فاقیمیز داغیلدى    بابا بمرد و خانة ما هم خراب شد
قوْیون اوْلان ، یاد گئدوْبَن ساغیلدى    هر گوسفندِ گم شده ، شیرش برآب شد

حیدربابا ، دوْنیا یالان دوْنیادى    دنیا همه دروغ و فسون و فسانه شد
سلیماننان ، نوحدان قالان دوْنیادى    کشتیّ عمر نوح و سلیمان روانه شد
اوغول دوْغان ، درده سالان دوْنیادى    ناکام ماند هر که در این آشیانه شد
هر کیمسَیه هر نه وئریب ، آلیبدى    بر هر که هر چه داده از او ستانده است
افلاطوننان بیر قورى آد قالیبدى    نامى تهى براى فلاطون بمانده است

حیدربابا ، یار و یولداش دؤندوْلر    حیدربابا ، گروه رفیقان و دوستان
بیر-بیر منى چؤلده قوْیوب ، چؤندوْلر    برگشته یک یک از من و رفتند بى نشان
چشمه لریم ، چیراخلاریم ، سؤندوْلر    مُرد آن چراغ و چشمه بخشکید همچنان
یامان یئرده گؤن دؤندى ، آخشام اوْلدى    خورشید رفت روى جهان را گرفت غم
دوْنیا منه خرابه شام اوْلدى    دنیا مرا خرابة شام است دم به دم

عم اوْغلینان گئدن گئجه قیپچاغا    قِپچاق رفتم آن شب من با پسر عمو
آى کى چیخدى ، آتلار گلدى اوْیناغا    اسبان به رقص و ماه درآمد ز روبرو
دیرماشیردیق ، داغلان آشیردیق داغا    خوش بود ماهتاب در آن گشتِ کو به کو
مش ممى خان گؤى آتینى اوْیناتدى    اسب کبودِ مش ممى خان رقص جنگ کرد
تفنگینى آشیردى ، شاققیلداتدى    غوغا به کوه و درّه صداى تفنگ کرد
حیدربابا ، قره کوْلون دره سى    در درّة قَره کوْل و در راه خشگناب
خشگنابین یوْلى ، بندى ، بره سى    در صخره ها و کبک گداران و بندِ آب
اوْردا دوْشَر چیل کهلیگین فره سى    کبکانِ خالدار زرى کرده جاى خواب
اوْردان گئچر یوردوموزون اؤزوْنه    زانجا چو بگذرید زمینهاى خاک ماست
بیزده گئچک یوردوموزون سؤزوْنه    این قصّه ها براى همان خاکِ پاک ماست

خشگنابى یامان گوْنه کیم سالیب ؟    امروز خشگناب چرا شد چنین خراب ؟
سیدلردن کیم قیریلیب ، کیم قالیب ؟    با من بگو : که مانده ز سادات خشگناب ؟
آمیرغفار دام-داشینى کیم آلیب ؟    اَمیر غفار کو ؟‌ کجا هست آن جناب ؟
بولاخ گنه گلیب ، گؤلى دوْلدورور ؟    آن برکه باز پر شده از آبِ چشمه سار ؟
یاقورویوب ، باخچالارى سوْلدورور ؟    یا خشک گشته چشمه و پژمرده کشتزار ؟

آمیر غفار سیدلرین تاجییدى    آمیرغفار سرورِ سادات دهر بود
شاهلار شکار ائتمه سى قیقاجییدى    در عرصه شکار شهان نیک بهر بود
مَرده شیرین ، نامرده چوْخ آجییدى    با مَرد شَهد بود و به نامرد زهر بود
مظلوملارین حقّى اوْسته اَسَردى    لرزان براى حقِّ ستمدیدگان چو بید
ظالم لرى قیلیش تکین کَسَردى    چون تیغ بود و دست ستمکار مى برید

میر مصطفا دایى ، اوجابوْى بابا    میر مصطفى و قامت و قدّ کشیده اش
هیکللى ،ساققاللى ، توْلستوْى بابا    آن ریش و هیکل چو تولستوى رسیده اش
ائیلردى یاس مجلسینى توْى بابا    شکّر زلب بریزد و شادى ز دیده اش
خشگنابین آبروسى ، اَردَمى    او آبرو عزّت آن خشگناب بود
مسجدلرین ، مجلسلرین گؤرکَمى    در مسجد و مجالس ما آفتاب بود

مجدالسّادات گوْلردى باغلارکیمى    مجدالسّادات خندة خوش مى زند چو باغ
گوْروْلدردى بولوتلى داغلارکیمى    چون ابر کوهسار بغُرّد به باغ و راغ
سؤز آغزیندا اریردى یاغلارکیمى    حرفش زلال و روشن چون روغن چراغ
آلنى آچیق ، یاخشى درین قاناردى    با جَبهتِ گشاده ، خردمند دیه بود
یاشیل گؤزلر چیراغ تکین یاناردى    چشمان سبز او به زمرّد شبیه بود

منیم آتام سفره لى بیر کیشییدى    آن سفره هاى باز پدر یاد کردنى است
ائل الیندن توتماق اوْنون ایشییدى    آن یاریش به ایل من انشا کردنى است
گؤزللرین آخره قالمیشییدى    روحش به یاد نیکى او شاد کردنى است
اوْننان سوْرا دؤنرگه لر دؤنوْبلر    وارونه گشت بعدِ پدر کار روزگار
محبّتین چیراخلارى سؤنوْبلر    خاموش شد چراغ محبت در این دیار

میرصالحین دلى سوْلوق ائتمه سى بشنو ز میرصالح و دیوانه بازیش

میر عزیزین شیرین شاخسِى گئتمه سى    سید عزیز و شاخسى و سرفرازیش
میرممّدین قورولماسى ، بیتمه سى    میرممّد و نشستن و آن صحنه سازیش
ایندى دئسک ، احوالاتدى ، ناغیلدى    امروز گفتنم همه افسانه است و لاف
گئچدى ، گئتدى ، ایتدى ، باتدى ، داغیلدى    بگذشت و رفت و گم شد و نابود ، بى گزاف

میر عبدوْلوْن آیناداقاش یاخماسى    بشنو ز میر عبدل و آن وسمه بستنش
جؤجیلریندن قاشینین آخماسى    تا کُنج لب سیاهى وسمه گسستنش
بوْیلانماسى ، دام-دوواردان باخماسى    از بام و در نگاهش و رعنا نشستنش
شاه عبّاسین دوْربوْنى ، یادش بخیر !    شاه عبّاسین دوْربوْنى ، یادش بخیر !
خشگنابین خوْش گوْنى ، یادش بخیر !    خشگنابین خوْش گوْنى ، یادش بخیر !

ستاره عمّه نزیک لرى یاپاردى    عمّه ستاره نازک را بسته در تنور
میرقادر ده ، هر دم بیرین قاپاردى    هر دم رُبوده قادر از آنها یکى به روز
قاپیپ ، یئیوْب ، دایچاتکین چاپاردى    چون کُرّه اسب تاخته و خورده دور دور
گوْلمه لیدى اوْنون نزیک قاپپاسى    آن صحنة ربودنِ نان خنده دار بود
عمّه مینده ارسینینین شاپپاسى    سیخ تنور عمّه عجب ناگوار بود !

حیدربابا ، آمیر حیدر نئینیوْر ؟    گویند میر حیدرت اکنون شده است پیر
یقین گنه سماوارى قئینیوْر    برپاست آن سماور جوشانِ دلپذیر
داى قوْجالیب ، آلت انگینن چئینیوْر    شد اسبْ پیر و ، مى جَوَد از آروارِ زیر
قولاخ باتیب ، گؤزى گیریب قاشینا    ابرو فتاده کُنج لب و گشته گوش کر
یازیق عمّه ، هاوا گلیب باشینا    بیچاره عمّه هوش ندارد به سر دگر

خانم عمّه میرعبدوْلوْن سؤزوْنى    میر عبدل آن زمان که دهن باز مى کند
ائشیدنده ، ایه ر آغز-گؤزوْنى    عمّه خانم دهن کجى آغاز مى کند
مَلْکامِدا وئرر اوْنون اؤزوْنى    با جان ستان گرفتنِ جان ساز مى کند
دعوالارین شوخلوغیلان قاتاللار    تا وقت شام و خوابِ شبانگاه مى رسد
اتى یئیوْب ، باشى آتیب ، یاتاللار    شوخى و صلح و دوستى از راه مى رسد

فضّه خانم خشگنابین گوْلییدى    فضّه خانم گُزیدة گلهاى خشگناب
آمیریحیا عمقزینون قولییدى    یحیى ، غلامِ دختر عمو بود در حساب
رُخساره آرتیستیدى ، سؤگوْلییدى    رُخساره نیز بود هنرمند و کامیاب
سیّد حسین ، میر صالحى یانسیلار    سید حسین ز صالح تقلید مى کند
آمیرجعفر غیرتلى دیر ، قان سالار    با غیرت است جعفر و تهدید مى کند

سحر تئزدن ناخیرچیلار گَلَردى    از بانگ گوسفند و بز و برّه و سگان
قوْیون-قوزى دام باجادا مَلَردى    غوغا به پاست صبحدمان ، آمده شبان
عمّه جانیم کؤرپه لرین بَلَردى    در بندِ شیر خوارة خود هست عمّه جان
تندیرلرین قوْزاناردى توْسیسى    بیرون زند ز روزنه دود تَنورها
چؤرکلرین گؤزل اییى ، ایسیسى    از نانِ گرم و تازه دَمَد خوش بَخورها

گؤیرچینلر دسته قالخیب ، اوچاللار    پرواز دسته دستة زیبا کبوتران
گوْن ساچاندا ، قیزیل پرده آچاللار    گویى گشاده پردة زرّین در آسمان
قیزیل پرده آچیب ، ییغیب ، قاچاللار    در نور ، باز و بسته شود پرده هر زمان
گوْن اوجالیب ، آرتارداغین جلالى    در اوج آفتاب نگر بر جلال کوه
طبیعتین جوانلانار جمالى    زیبا شود جمال طبیعت در آن شکوه

حیدربابا ، قارلى داغلار آشاندا    گر کاروان گذر کند از برفِ پشت کوه
گئجه کروان یوْلون آزیب ، چاشاندا    شب راه گم کند به سرازیرى ، ‌آن گروه
من هارداسام ، تهراندا یا کاشاندا    باشم به هر کجاى ، ز ایرانِ پُرشُکوه
اوزاقلاردان گؤزوم سئچر اوْنلارى    چشمم بیابد اینکه کجا هست کاروان
خیال گلیب ، آشیب ، گئچر اوْنلارى    آید خیال و سبقت گیرد در آن میان

بیر چیخئیدیم دام قیه نین داشینا    اى کاش پشتِ دامْ قَیَه ، از صخره هاى تو
بیر باخئیدیم گئچمیشینه ، یاشینا    مى آمدم که پرسم از او ماجراى تو
بیر گورئیدیم نه لر گلمیش باشینا    بینم چه رفته است و چه مانده براى تو
منده اْونون قارلاریلان آغلاردیم    روزى چو برفهاى تو با گریه سر کنم
قیش دوْندوران اوْرکلرى داغلاردیم    دلهاى سردِ یخ زده را داغتر کنم

حیدربابا ، گوْل غنچه سى خنداندى    خندان شده است غنچة گل از براى دل
آمما حئیف ، اوْرک غذاسى قاندى    لیکن چه سود زان همه ،‌ خون شد غذاى دل
زندگانلیق بیر قارانلیق زینداندى    زندانِ زندگى شده ماتم سراى دل
بو زیندانین دربچه سین آچان یوْخ    کس نیست تا دریچة این قلعه وا کند
بو دارلیقدان بیرقورتولوب ، قاچان یوْخ    زین تنگنا گریزد و خود را رها کند

حیدربابا گؤیلر بوْتوْن دوماندى    حیدربابا ، تمام جهان غم گرفته است
گونلریمیز بیر-بیریندن یاماندى    وین روزگارِ ما همه ماتم گرفته است
بیر-بیروْزدن آیریلمایون ، آماندى    اى بد کسى که که دست کسان کم گرفته است
یاخشیلیغى الیمیزدن آلیبلار    نیکى برفت و در وطنِ غیر لانه کرد
یاخشى بیزى یامان گوْنه سالیبلار    بد در رسید و در دل ما آشیانه کرد

بیر سوْروشون بو قارقینمیش فلکدن    آخر چه شد بهانة نفرین شده فلک ؟
نه ایستیوْر بو قوردوغى کلکدن ؟    زین گردش زمانه و این دوز و این کلک ؟
دینه گئچیرت اولدوزلارى الکدن    گو این ستاره ها گذرد جمله زین اَلَک
قوْى تؤکوْلسوْن ، بو یئر اوْزى داغیلسین    بگذار تا بریزد و داغان شود زمین
بو شیطانلیق قورقوسى بیر ییغیلسین    در پشت او نگیرد شیطان دگر کمین

بیر اوچئیدیم بو چیرپینان یئلینن    اى کاش مى پریدم با باد در شتاب
باغلاشئیدیم داغدان آشان سئلینن    اى کاش مى دویدم همراه سیل و آب
آغلاشئیدیم اوزاق دوْشَن ائلینن    با ایل خود گریسته در آن ده خراب
بیر گؤرئیدیم آیریلیغى کیم سالدى    مى دیدم از تبار من آنجا که مانده است ؟
اؤلکه میزده کیم قیریلدى ، کیم قالدى    وین آیه فراق در آنجا که خوانده است ؟

من سنون تک داغا سالدیم نَفَسى    من هم به چون تو کوه بر افکنده ام نَفَس
سنده قئیتر ، گوْیلره سال بوسَسى    فریاد من ببر به فلک ، دادِ من برس
بایقوشوندا دار اوْلماسین قفسى    بر جُغد هم مباد چنین تنگ این قفس
بوردا بیر شئر داردا قالیب ، باغیریر    در دام مانده شیرى و فریاد مى کند
مروّت سیز انسانلارى چاغیریر    دادى طَلب ز مردمِ بیداد مى کند

حیدربابا ، غیرت قانون قاینارکن    تا خون غیرت تو بجوشد ز کوهسار
قره قوشلار سنَّن قوْپوپ ، قالخارکن    تا پَر گرفته باز و عقابت در آن کنار
اوْ سیلدیریم داشلارینان اوْینارکن    با تخته سنگهایت به رقصند و در شکار
قوْزان ، منیم همّتیمى اوْردا گؤر    برخیز و نقش همّت من در سما نگر
اوردان اَییل ، قامتیمى داردا گؤر    برگَرد و قامتم به سرِ دارها نگر

حیدربابا . گئجه دورنا گئچنده    دُرنا ز آسمان گذرد وقت شامگاه
کوْراوْغلونون گؤزى قارا سئچنده    کوْراوْغلى در سیاهى شب مى کند نگاه
قیر آتینى مینیب ، کسیب ، بیچنده    قیرآتِ او به زین شده و چشم او به راه
منده بوردان تئز مطلبه چاتمارام    من غرق آرزویم و آبم نمى برد
ایوز گلیب ، چاتمیونجان یاتمارام    ایوَز تا نیاید خوابم نمى برد

حیدربابا ، مرد اوْغوللار دوْغگینان    مردانِ مرد زاید از چون تو کوهِ نور
نامردلرین بورونلارین اوْغگینان    نامرد را بگیر و بکن زیر خاکِ گور
گدیکلرده قوردلارى توت ، بوْغگینان    چشمانِ گرگِ گردنه را کور کن به زور
قوْى قوزولار آیین-شایین اوْتلاسین    بگذار برّه هاى تو آسوده تر چرند
قوْیونلارون قویروقلارین قاتلاسین    وان گلّه هاى فربه تو دُنبه پرورند

حیدربابا ، سنوْن گؤیلوْن شاد اوْلسون    حیدربابا ، دلِ تو چو باغِ تو شاد باد !
دوْنیا وارکن ، آغزون دوْلى داد اوْلسون    شَهد و شکر به کام تو ، عمرت زیاد باد !
سنَّن گئچن تانیش اوْلسون ، یاد اوْلسون    وین قصّه از حدیث من و تو به یاد باد !
دینه منیم شاعر اوْغلوم شهریار    گو شاعرِ سخنورِ من ، شهریارِ من
بیر عمر دوْر غم اوْستوْنه غم قالار    عمرى است مانده در غم و دور از دیارِ من

سه‌شنبه 18 فروردین 1394 ساعت 09:22

0 نظر

آفات وبیماریهای گندم

با سلام به تمامی دوستان عزیز

مقاله آفات مهم گندم

گرد آورنده:رسول عباسی(حسام آباد)

ramah@chmail .ir

http://asmava.blogsky.com/

آفات مزارع گندم

سن گندم (کاسه پشتک ( Eurygaster integriceps HEM : Scutelleridae

معرفی:

یکی از آفات مهم گندم و جو است و جرو آفات عمومی می باشد.

مناطق مهم انتشار در کشور:

اغلب مناطق گندمکاری کشور

خسارت:
1-سن مادر: سنهای زمستانگذران می باشند(نر یا ماده) که ارتفاعات زمستانگذران خود را ترک نموده و در بهار به مزارع گندم و جو ریزش می نمایند.
2-پوره ها:پوره های سن اول و دوم تغذیه چندانی نداشته ولی از سن سوم به بعد تغذیه آنها رو به افزایش گذاشته و در سن 4 و 5 به حداکثر خود می رسند.
3-سن های نسل بهاره:این حشرات که همان سن های بالغ نسل جدید می باشند برای ادامه رشد و بدست آوردن قدرت پرواز به محلهای تابستانه و زمستانه خود احتیاج به تغذیه از دانه های سفت و آماده برداشت گندم دارند.

چنانچه تراکم پوره ها در متر مربع به بیشتر از 5 عدد پوره برسد مبارزه بر علیه سن گندم ضروری است.

خسارت در رابطه با گیاه میزبان:
1-خسارت سن در مرحله پنجه زنی به تشکیل ساقه یا ابتدای تشکیل خوشه:در این مرحله حشرات نر یا ماده زمستان گذران از شیره برگ،شیره جوانه مرکزی،شیره ساقه جوان (قبل از ظهور خوشه با ابتدای نشکیل خوشه) مکیده و خوشه را خشک می نماید.این گونه خسارت خسارت کمی نام دارد و در نهایت خوشه تشکیل نمی شود.

2-خسارت در مرحله گل دادن و ابتدای تشکیل دانه:در این مرحله از رشد حشرات کامل زمستان گذران و پورهای سنین پایین خسارت زده می شود که یا شیره ساقه را می مکد و خوشه می خشکد و یاپوره های سنین 2و3 از خوشه گندم و جو در مرحله گلدهی تغذیه و در نهایت دانه پوک می شود.

-3خسارت در مرحله شیری و خمیری شدن دانه تا رسیدن گندم:در این مرحله سن های بالدار و پوره ها فقط از دانه تغذیه می کنند و به هیچ عنوان ساقه را نمی مکند.در این مرحله خسارت کیفی بیشتر مد نظر است چون سنها آنزیمهایی را برای "اینترولیز" پروتئینهای دانه گندم وارد دانه گندم میکنند که این آنزیم ها در داخل دانه باقی می مانند و در نهایت کیفیت خمیری آرد پایین آورده و اصطلاحاً خمیر ور نمی آید.

زیست شناسی:

زمستان را بصورت حشره کامل زیر پای بوته های گون یا Astrogalus و درمنهArtemesia حالت دیاپوز می گذرانند.در بهار وقتی دما به 20 درجه سانتی گراد می رسد سنها از اماکن زمستهنه خارج و بطور دسته جمعی پرواز می کنند.پرواز سنها معمولاً در اواخر اسفند و اوایل فروردین ماه شروع و در مناطق سردسیر از اواسط اردیبهشت ماه تا اوایل خردادماه ادامه دارد.در یک مزرعه 2 یا 3 بار ممکن سن است ریزش نماید.
معمولاً 5-4 روز بعد از ریزش،جفتگیری کرده و 5 روز بعد تخمریزی می کنند.تخمها 3-2 ردیفی در دسته های 14 عددی در زیر برگها قرار داده می شوند.دوره جینی تخم 2-1 هفته طول می کشد سپس پوره ها خارج می شوند و سپس حشرات کامل نسل بهاره ظاهر می شوند.حشرات کامل نسل بهاره پس از ذخیره چربی مورد نیازبدن خود برای تابستانگذرانی به ارتفاعات شمالی می روند.سنها پس از ریزش اولین بارندگی های از ارتفاعات شمالی به دامنه های جنوبی می روند و در زیر بوته های گون و درمنه زمستانگذرانی می کنند.

مبارزه:
-1 مبارزه بیولوژیک:

7 گونه زنبور پارازیتوئید تخم از خانواده:

Hym:Scelionidae
basalis Asolcus=Trissolcus
T.grandis
T.rufiventris
T.semistriatus
T.vassilievi
T.festiva
T.tumidus

5 گونه مگس از خانواده ( DIp:Tachinidae ) که در مرحله لاروی پارازیت داخلی حشرات کامل سن گندم هستند:
Phasia oblango
Phasia subcoleoptera
Ectophasia rubra
Chryseria helluo
Helomyia lateralis

-2مبارزه زراعی:

• کشت زود در پاییز(هراکشت) و برداشت سریع در آخر بهار
• کشت واریته های زودرس
• برداشت دو مرحله ای محصول بدین صورت که در مرحله خمیری خوشه ها را درو می کنند و با تسریع در خشک کردن آنها چند روز بعد اقدام به کوبیدن آنها می کنند.
• کشت جو در مناطق سن خیز چون زودتر از گندم برداشت می شوند.

-3مبارزه شیمیایی:

1- فنیتروتیون Ec 50%و 1 لیتر در هکتار
2-فنتیون Ec 50% و1.2 -1
3- تری کلروفن Sp 80%و 1.2 کیلو گرم درهکتار
4-دلتا مترین% EC 2.5 و 300 سی سی در هکتار

سن آئلیا:

معرفی:

در ایران 4 گونه از این جنس وجود دارند که بیشتر در نواحی شمال و غربی کشور وجود دارند.اهمیت این حشرات پس از گندم در درجه دوم قرار دارد.

1- A . acuminata 2- A . furcul

3- A . rostrata 4 A . virgiata

زیست شناسی:
زمستان را بصورت حشره کامل و در دامنه کوهها،دره ها ،دشتهای مشرف به کوهستان در پای بوته های گیاهان یا در زیر کلوخه های خاک به حالت استراحت بسر برده،در اوایل بهار به مساعر شدن هوا از این محلها خارج و روی گرامینه های وحشی تخمریزی می کنند.چون این گیاهان عمر کوتاهی داشته بعد از مدتی از بین می روند و زود می خشکند.در نتیجه پوره های سن 3 به بالا به مزارع جو و گندم مجاور می کنند و از خوشه ها، برگها و ساقه های سبز آبدار گندم تغذیه می کنند.

روشهای مبارزه :

مبارزه شیمیایی:
1- فنیتروتیون Ec 50% و1 لیتر در هکتار
2-فنتیون Ec 50%و 1.2 -1
3- تری کلروفن Sp 80% و1.2 کیلو گرم درهکتار
4-دلتا مترین EC 2.5 % و 300 سی سی در هکتار

ملخ‌های آسیایی

ملخهای بالدار مهاجر آسیایی آفریقایی از خانواده ملخهای جهنده صدادار هستند.آنها در گروههای بزرگ زندگی می‌کنند. بزرگ‌ترین گروه ملخها که تا کنون ثبت شده، در سال ۱۸۷۵ در نبراسکا دیده شده، که در حدود بیش از ۱ هزارمیلیارد ملخ بالدار در کنار هم وجود داشته‌است. جیرجیرک زیرزمینی بیشتر عمر خود را زیر زمین می‌گذراند. صدای آنها از همه حشرات بلندتر و در فاصله بیش از ‎۱/۶ کیلومتر (یک مایل) صدای آنها قابل شنیدن است.اندام تنفسی ملخ نای او است وبدین صورت تنفس می‌کند

ملخ مراکشی

چون اولین بار در مراکش جمع آوری شد به آن ملخ مراکشی گویند.این آفت در نواحی کوهستانی و ارتفاعات خشک نواحی مدیترانه وجود دارد.در ایران ملخ مراکشی از استانهای مرکزی،فارس،آذربایجان شرقی،گرگان،خوزستان،مازندر ان،ایلام،سمنان گزارش شده است.

شناسایی:
در روی پیش گرده علامتی شبیه به X ""وجود دارد.

تخمگذاری:
این حشره دارای کپسول تخم می باشد.تخمها در قسمت انتهایی این کپسول به شکل اُریب در دسته های40-18 تایی در ردیفهای 4-3 تایی گذاشته میشود .

زیست شناسی: این حشره قسمت اعظم سال را (تابستان،پاییز، زمستان) را بحالت تخم می گذراند.کپسول تخم معمولاً در نواحی تپه ها که خاکهای فشرده و عاری از پوشش گیاهی دارند تشکیل می شوند.طول دوران پورگی 40-35 روز و طول دوران حشره کامل 60-20 روز است.پوره ها بیشتر از برگهای گرامینه تغذیه می نمایند ولی در سن پنجم علاقه به تغذیه از غلات دارند.

روشهای مبارزه:

1 - بیولوژیک: عده زیادی از پرندگان نظیر سارگلو قرمزpastor roseus))،گنجشک،کلاغ سبزقبا از دشمنان طبیعی ملخها میباشند.سوسکهای خانواده Meloidae در مرحله لاروی از تخمهای این آفت تغذیه می کنند.همچنین مگسهای خانواده Tachinidae روی بدن ملخهای کامل و پوره تخم می گذارند که لارو آنها پارازیت داخلی این آفت می باشد.

2 - شیمیایی : فنیتروتیون (ulv 96%)و 5/. - 4/. لیتر به محض خروج پوره ها.
مالاتیو ن (ulv 96%) و 1.5 - 7/. لیتر به محض خروج پوره ها.
لیندین(طعمه) wp و 50 - 250 کیلو گرم به محض خروج پوره ها (طعمه مسموم شامل سبوس گندم با برنج به ذرت 100 کیلوگرم+لیندین 500 تا 1000 گرم آب به اندازه مرطوب شدن(
فنیتروتیون EC 50% و 1 لیتر به محض خروج پوره ها.
فوکسیم + پروپسکور ULV 93% و 4/. لیتر به محض خروج پوره ها.
دیفلوبنزورون ODC 45%و 200 سی سی

ملخ صحرایی (دریایی)

مشکل ملخ صحرایی از سالیان دور در کشاورزی ایران ، بخصوص در استان های جنوبی مطرح بوده است.دستجات این ملخ که مبدا تشکیل آنها کشورهای آفریقا ، عربستان ، هند و پاکستان بوده ، هر چند سال یکبار باغات و مزارع این مناطق را مورد تهدید جدی قرار داده اند.از آنجایی که این آفت از طرف جنوب غربی (عربستان ) از خلیج فارس عبور کرده و خود را به سواحل جنوبی ایران می رساند،به آن ملخ دریایی می گویند که در برخی از سال ها نیز از طرف جنوب شرقی سیستان (هندوستان و پاکستان ) مزارع ایران را مورد حمله قرار می داده است.از طرف دیگر چون موطن اصلی این مخلخ مناطق بیابانی قاره آفریقاست ، به آن ملخ صحرایی نیز می گویند.

بشر ملخ دریایی را قرن ها قبل از میلاد می شناخته ، به طوری که در کتیبه های قدیمی به آن اشاره شده است.در ایران خسارت این آفت از دیرباز مورد توجه بوده که در مواقع هجوم سبب قحطی و ویرانی شده است.به هنگام طغیان و مهاجرت از تمام گیاهان حتی پوست درختان می خورد.در بین درختان سنجد را ترجیع داده و در حالت طغیانی هر نوع سرسبزی و پوشش گیاهی موجود در مسیر از جمله گیاهان زراعی شامل انواع علوفه ، غلات ، صیفی و سبزیجات ، گیاهان مرتعی و انواع درختان مثمر و غیر مثمر را کاملا از بین می برد.

شکل و رفتار مهاجر با انفرادی کاملا متفاوت می باشد.این پدیده سبب شد اواروف فرضیه خود را تحت عنوان فرضیه حالت ها ارائه نماید.بر این اساس وی ثابت کرد که دو فرم مذکور دو گونه نبوده بلکه یک گونه می باشند که فرم انفرادی می تواند در شرایط خاصی رفتار خود را تغییر داده و تبدیل به فرم مهاجر با رفتار دیگر بشود.

تئوری فاز اواروف:

تغییرات مورفولوژیک یک گونه که توام با تغییر در عادات و رفتار می باشد در اثر تغییر شرایط اقلیمی و پوشش گیاهی صورت میگیرد و در نتیجه طغیان آنها را سبب می شود.اواروف به هنگام مطالعه بیولوژی و رفتار شناسی فرم بومی ملخ آسیایی متوجه شد که این ملخ در صورت پرورش یافتن در شرایط خوب منطقه ای از نظر غذا می تواند به فرم مهاجر تبدیل شود.به طوری که در رنگ ، اندازه ف عادت و رفتار فرم مهاجر تغییرات محسوسی بروز می نماید.بر اساس این نتیجه گیری فرضیه ای به نام فرضیه حالت ها به وجود امد.

مناطق دائمی نشو ونمای این ملخ در نواحی شرق آفریقا و نقاطی از آسیا است.این آفت ایران را آخرین بار در سال 1340 مورد حمله قرار داد.

شکل شناسی:

پوره های فرم مهاجر که حرکت آنها دسته جمعی صورت می گیرد ، ابتدا سیاه رنگ بوده و سپس به رنگ زرد روشن با لکه های سیاه در می آیند.ملخ های بالغ بالدار مهاجر برای بلوغ جنسی نیاز به پرواز طولانی و دسته جمعی دارند تا چربی های بدن را مصرف کنند.تغییرات فصلی در رنگ نیز بسیار موثر می باشند ، به طوری که ملخ های پاییزه معمولا قرمز متمایل به قهوه ای هستند و به هنگام بلوغ به رنگ زرد لیمویی در می آیند.در مقابل پوره های فرم انفرادی عموما سبز و افراد بالغ بالدار خاکستری هستندو بدون انجام پرواز طولانی و تغییر رنگ به بلوغ جنسی می رسند.در افراد بالدار مهاجر ف طول بالها در جنس نر 55 و در ماده 70 میلی متر ، طول ران در افراد نر 25-24 میلی متر و در ماده ها 30-25 میلیمتر است.طول بدن در نر ها 45-55 میلی متر و در ماده ها به 57 میلی متر می رسد.خط وسط پشت سینه اول در ملخ انفرادی برجسته ولی در فرم مهاجر پهنو صاف و بدون لکه است.ساق پاها مجهز به خار های بلند است که نوک انها سیاه می باشد.

دسته تخم:

کپسول تخم ملخ دریایی نسبتا خمیده است که تخم ها در قسمت پائین آن قرار داشته و در واع قسمت بالای آن از ماده کف مانندی پر شده است.پوره های ماده دارای 5 سن پورگی هستند ولی پوره های نر 4 سن پورگی دارند.

تشخیص حالات سه گانه ملخ دریایی:

تشخیص حالتهای مختلف ملخ دریایی از طریق اندازه گیری برخی از اندام ها یا آنالیز مرفومتریک آنها انجام می گیرد.در این اندازه گیری ها نسبت طول قسمت های مختلف بدن به یکدیگر را می سنجند.اگر طول ران عقبی را با F و طول بال جلوئی را با T نشان دهیم ، رابطه در حالت های سه گانه به شرح زیر خواهد بود :

نسبت طول بال روئی به طول ران پای عقبی در ملخ های انفرادی کوچک تر از 2/05 ، در حالی که در ملخ های مهاجر همیشه بزرگتر از 2/15 بوده.

مناطق انتشار:

با این که ملخ دریایی بومی ایران نیست ، ولی در برخی از نقاط کشور به ویژه مناطق سیستان و بلوچستان نظیر نوار ساحلی شهرستان چاه بهار ، ایرانشهر ، زابل و سراوان وجود دارد.

این آفت دارای مراکز زندگی دائمی مانند سودان ، اطراف دریاچه چاد در آفریقا و ایالت راجیوتانا در هندوستان ، مراکز حمله موقتی مانند ایران ، عراق ، سوریه ، ترکیه و شمال آفریقا می باشد.

ورود ملخ دریایی به ایران:

زمان ورود این آفت به میزان بارندگی کشور های همسایه بستگی دارد که ممکن است اط پاییز تا بهار صورت بگیرد.

جفتگیری:

حشرات نر و ماده در نیمه اول بهمن تا اوایل اسفند ماه در کانون های اصلی جفتگیری میکنند.تعداد دفعات جفت گیری متغیر است ، به طزوری که نر ها می توانند 50-60 مرتبه جفتگیری نمایند.افراد ماده قبل از عر نوبت تخم ریزی ، چند بار جفت گیری میکنند.افراد ماده قبل از تخمریزی ابتدا با انتهای شکم خود مکان مناسبی برای تخم ریزی انتخاب کرده و سپس با استفاده از تخم ریز حفره ای در خاک ایجاد می نمایند.طول شکم در موقع ایجاد حفره تا 2 برابر افزایش می یابد.حشرات ماده برای تخمریزی ، زمین های شنی مرطوب ، دامنه تپه ها در سایه ، زیر تخته سنگ ها و بندرت درون مزرعه را انتخاب می کنند.

نشو و نمای جنینی:

دوره نشو و نمای جنینی در شرایط مناسب به طور متوسط 15 تا 25 روز و در شرایط نا مناسب 40 تا 50 روز است.دوره پورگی در آفریقا 37 تا 49 روز به شرح زیر گزارش شده است :

سن یک 4 تا 5 روز ، سن دو 5 تا 6 روز ، سن سه 6 تا 8 روز ، سن چهار 10 تا 12 روز ، سن پنج 12 تا 18 روز.

تغذیه پوره ها:

صبح ها پس از گرم شدن هوا تغذیه پوره ها آغاز می شود و وقتی هوا خیلی گرم شد ،تغذیه آنها کاهش یافته و دوباره نزدیک غروب آفتاب که هوا خنک می شود مجددا افزایش می یابد. میزان تغذیه در سن یک پورگی کم و در سن 5 به حداکثر می رسد.ملخ دریایی نسبت به درخت سنجد ترجیع غذایی دارد.

فعالیت پوره ها:

میزان فعالیت آفت از سن دو به بعد افزایش می یابد.پوره ها در سنین 4 و 5 حداکثر یک کیلومتر در ساعت و جمعا 4 تا 8 کیلومتر در روز مهاجرت می کنند.پوره ها معمولا شب ها روی بوته ها و گیاهان بسر می برند و روز ها مجددا به روی زمین بر میگردند.

اثر نور و رنگ محیط روی پوره ها:

رنگ محیط روی رنگ پوره ها کم و بیش موثر است ، مثلا اگر تخم ریزی در مزارع انجام گیرد پوره ها سبز متمایل به زرد می شوند و اگر در کوهو دشت خشک نشو نما نمایند ابتدا به رنگ سیاه و سپس زرد می شوند.

عوامل موثر بر تغییر رفتار دسته جمعی ملخ ها:

باد : بادهای تند مانع شروع پرواز های سطحی شده و سبب فرود امدن دسته های ماخ در حال پرواز در یک منطقه می شود.در باد های ملایم ملخ ها در جهت مخالف باد حرکت می کنند ولی به هنگام پرواز های شدید در جهت موافق باد پرواز و مهاجرت می کنند.

اثر دمای هوا و حرارت بدن ملخ : پوره های ملخ دریایی از حرارت 22 درجه سانتیگراد شروع به فعالیت میکنند و در ساعات گرم وسط روز که حرارت افزایش می یابد از حرکت باز مانده و به نقاط سایه دار پناه می برند.آنها برای شروع حرکت به دمای 17 تا 23 درجه سانتی گراد نیاز دارند.هر گونه افزایش حرارت پوره ها را از حرکت باز می دارد.

اثر رطوبت :

دسته های ملخ دریایی پرواز های خود را با جهت باد تنطیم می کنند. اگر باد مزطوب باشد در جهت مخالف آن به پرواز در می آیند و اگر خشک باشد پشت به باد حرکت میکنند.

بیولوژیک:

معمولا تخم ریزی در داخل خاک است بخصوص خاک های ماسه ای و شنی. معمولا هنگام تخم ریزی شکم خود را داخل خاک می کند و یک حفره ای ایجاد می کند و تخم ها را داخل آن می گذارد و یک مایع ای از جنس کیتین روی آن ترشح می کند که این مایع در مجاورت هوا سخت می شود که به این کیسه ، کپسول تخم می گویند.درون هر کپسول 80 تا 100 تخم وجود دارد.هر ملخ ماده حدود 10 کپسول تخم ایجاد می کند.

در صورت مناسب شدن شرایط (وجود رطوبت) تخم ها تفریخ می شوند که این دوره در شرایط مناسب 20 تا 30 روز طول می کشد.مدت زمان طی دوره پورگی 30 تا 45 روز به طول می انجامد.وجود تراکم بالای پوره ها در واحد سطح ( 800 تا 1000 پوره در 1 متر مربع) و کمبود مواد غذایی در واحد سطح و تماس جلدی پوره ها باعث ترشح هورمون در بدن پوره ها می شود که باعث تغییرات فیزیولوژیک در سپس تغییرات مورفولوژیک در پوره ها می شود.اینها عواملی هستند که باعث تبدیل ملخ از فاز انفرادی به فاز مهاجر می شوند.در مرحله قبل از تخم ریزی ملخ در فاز مهاجر است.آنگاه شروع به پرواز و مهاجرت می کند به سمت کانون های موقت ، و شورع به تخم ریزی می کند در هر خاکی و تبدیل به پوره و طی سنین پورگی و ایجاد 1 تا 2 نسل می کند.در مجموع ملخ دریایی 3 نسل دارد.

روش های پیشگیری و مبارزه :

مهمترین روش پیشگیری ، روش Monitoring یا دیده بانی است.

کنترل شیمیایی:

الف ) روش طعمه پاشی :

-گامکسان تجاری 500 گرم

-سبوس گندم 15-20 کیلوگرم

-آب 5-10 لیتر

برای یک هکتار:

طعمه ها را موقع طلوع آفتاب یا غروب پخش شوند.در موقع روز طعمه ها خشک می شوند.

ب ) روش سم پاشی :

سم پاشی هوایی با هواپیما : سم فنی تروتیون 50 % EC ( 1 لیتر در هکتار)

استفاده از ماشین های اگزوست : سم فنی تروتیون 96 % ULV ( 0/4 تا 0/5 لیتر در هکتار)

سسم مالاتیون 57 % EC ( 0/7 تا 1/5 لیتر در هکتار)

مگس فری گندم:

معرفی آفت:

یکی از آفات گندم، جو، یولاف، ذرت، چاودار می باشد. لارو آفت با تغذیه از جوانه مرکزی گندم و جو سبب خشک شدن آن می گردد و در اثر حمله این آفت جوانه های دیگری از اطراف بوته خارج شده و بوته بسیار پر پشت ولی رشد نکرده و خوشه تشکیل نمی شود.

زیست شناسی:

زمستان را به صورت لاروسن آخر به سر می برد. در اوایل بهار تبدیل به شفیره شده و پس از حدود 1 هفته حشرات کامل ظاهر می شوند. پس از تغذیه هر مگس ماده حدود 40-30 عدد تخم در غلاف برگ و به ندرت در پهنک برگ یا کنار طوقه گندم و یا گرامینه های دیگر قرار می دهند. 5-3 روز بعد لاروها ظاهر و به سمت جوانه مرکزی بوته رفته و به ترتیبی که گفته شد خسارت می زنند. دوران لاروی 3-2 هفته، سپس لاروها در لابه لای برگها تبدیل به شفیره می شوند و پس از حدود 1 هفته حشرات کامل نسل دوم ظاهر می شوند.

لاروهای نسل دوم خود را به گندمهای شیری رسانده و از آنها تغذیه می نمایند. این حشره ممکن است تا 3 نسل در سال داسته باشد.

کنترل:
1- زراعتهای کُرپه (دیر کاشت) بیش از مزارع هراکشت (زود کاشت) مورد حمله قرار می گیرند. بنابراین بایستی از کشت غلات بهاره در مناطق آلوده خودداری کرد.

2- نسل تابستانه آفت روز علفهای هرز خانواده گرامینه سپری می گردد. بنابراین توصیه می شود نسبت به وجین علفهای هرز میزبان آفت اقدام شود

کنه های زیان آور گندم

کنة قهوه ای گندم :

این کنه به طور پراکنده از بسیاری مناطق کشور گزارش شده است

زمستان گذرانی این کنه به صورت تخم است

و در بعضی از مناطق 5 نسل در سال دارد.

خاک های سنگین رسی، بارش باران، وزش باد شدید و تناوب زراعی از عوامل موثر در کاهش جمعیت این کنه ذکر شده است.

شته سبز گندم

این شته در سال های 1372 . 1373 در استان های تهران و گلستان بالاترین تراکم را داشته است.این شته به برگ ، ساقه وخوشه های سبز غلات حمله کرده و خسارت آن معمولا کمی است.

مناطق انتشار:

این شته در تمام کشور های منطقه پالئا و نئوآرکتیک ، آفریقای مرکزی و کشور های حوزه مدیترانه یافت می شود. در ایران از نواحی همدان ، کرمانشاه ، تهران ، اهواز ، نوشهر و خلخال و شیراز جمع آوری و گزارش شده است.

گیاهان میزبان:

در ایران تا کنون از روی گندم ، جو ، چاودار ، یولاف و سایر گندمیان وحشی گزارش شده است.

خسارت:

این شته زمانی که بوته های گیاه میزبان سبز و شاداب هستند از برگ ها تغذیه می کند و هنگامی که خوشه ها تشکیل می گردد ، برگ ها را ترک کرده و لابلای سنبلچه ها مستقر و شروع به تغذیه می نماید.این نوع تغذیه موجب کاهش وزن هزار دانه و چروکیدگی دانه ها می شود.این حشره ناقل ویروس موزاییک جو و زردی است.

زیست شناسی:

این حشره تمام دوره زندگی خود را روی گرامینه ها سپری می کند. تا کنون فرم جنسی ان از ایران جمع آوری نشده است.در فصل رویش به طریق بکر زایی تولید مثل نموده و از میزبانی به میزبان دیگر انتقال می یابند ولی در ایتالیا مشاهده شده است که هر شته ماده ظرف 15 روز 20 پوره سن یک تولید می کند و بدین ترتیب تمام طول فصل زراعی را بطریق زنده زایی زاد و ولد می کنند.ماده های جنسی در اواخر تابستان ظاهر می گردند و هر یک تعداد محدودی تخم روی غلات زراعی و گیاهان هرز می گذارند.این تخم ها به همین ترتیب زمستان گذرانی کرده و در بهار تولید شته های موسس یا ماده هایی می کنند که مجدد بصورت بکرزایی تولید مثل می نمایند.

کنترل:

جمعیت این حشره در ایران حالت طغیانی ندارد لذا به مبارزه شیمیایی نیاز ندارد.

شته روسی گندم:

شته روسی کندم از آفات مهم گندم و جو بوده و بومی نواحی جنوب شوروی سابق ، ایران ، افغانستان و کشورهای واقع در مدیترانه است.مناسب ترین شرایط تولید مثلی این حشره بر روی گندم ،مرحله رویشی ساقه دهی و حساس ترین مرحله گیاه به حشره ، مرحله رویشی گیاهچه (قبل از ساقه رفتن ) و بعد از آن مرحله خوشه دهی است.

مناطق انتشار:

مبدا این حشره منطقه پالئارکتیک است.این آفت در کشورهایی نظیر آفریقای جنوبی ، کنیا ، جنوب اروپا ، شمال آفریقا ، آرژانتین ، کانادا و در ایران در استان های فارس ، سیستان و بلوچستان ، لرستان ، زنجان ف آذربایجان شرقی ، کردستان ، سمنان ، قزوین وتهران انتشار دارد.

گیاهان میزبان:

این حشره علاوه بر گندم و جو به غلات دیگر نظیر یولاف ، چاودار و تریتیکاله نیز حمله می کند و در حال حاضر به عنوان مخرب ترین حشره در مناطق دارای بارندگی تابستانه محسوب می شود.

میزان متوسط خسارت این شته در مزارع گندم وجو حدود 80 تا 90درصد است.

خسارت:

این شته علاوه بر تغذیه از شیره گیاهی با تزریق مواد سمی در محل های تغذیه باعث تخریب کلروپلاست گیاهی شده و نوار های طولی زرد ، سفید و گاهی ارغوانی رنگ بر روی گیاه میزبان تولید می کند.در مراحل اولیه آلودگی لبه برگ ها در امتداد طولی لوله می شوند.گاهی فاصله برگ ها کم شده و ساقه بد شکل می شود.آلودگی مزارع گندم پاییزه به شته روسی در بعضی از ژنوتیب ها ممکن است باعث افزایش سرمازدگی شود.همچنین تغذیه این حشره روی گندم ، محتویات پروتئینی و کیفیت نانوایی آرد حاصل از آن را پایین می آورد.

این آفت ناقل بیماری های ویروسی زردی کوتولگی جو ف ویروس موزاییک جو و نیشکر است.

زیست شناسی:

این آفت زمستان را در شرایط آب و هوایی کرج به صورت سنین مختلف پورگی و ماده های بکرزا بر روی میزبان های مختلف شپری می کند.تراکم آفت با کاهش رطوبت نسبی و افزایش دما بالا می رود.افراد بالدار در حدود دهه سوم فروردین ماه از روی میزبان های غیر زراعی و خودرو به مزرعه منتقل می شوند و در اواخر فصل زراعی دوباره افراد بالدار بوجود آمده و به روی میزبان های مذکور منتقل می شوند.تعداد پوره تولید شده توسط حشره ماده 72 عدد بوده .این حشره ناقل بیماری های ویروسی لکه نواری زرد گندم است.تاکنون افراد نر در این حشره مشاهده نشده و احتمالا فاقد فرم جنسی است.

کنترل:

الف- زراعی : استفاده از ارقام مقاوم

ب – بیولوژیک :

کفشدوزک Hippodamia variegate ، Diaeretiella rapae ، Aphelinus albipodus.

کفشدوزک های Eupeodes nuda ، Leucopis ninae

ج – شیمیایی : هنگامی که 10% گیاهان در مرحله ساقه رفتن تا خوشه دهی به شته آلوده شذه باشند مبارزه شیمیایی علیه آن استفاده شود.

شپشک ریشة گندم

معرفی آفت:
آفت مذکور در مزارع دیم گندم و جو استانهای همدان، مرکزی، اردبیل، زنجان، کرمانشاه، کردستان و فارس مشاهده شده است و علاوه بر این از ریشه دو گونه علف هرز Boissiera Sp. و Agropyrom Sp. از خانواده گرامینه نیز جمع آوری گردیده است. این حشره بعد از تفریخ از تخم در روز ریشة گندم (محل پنجه زنی) مستقر شده و با تغذیه از شیرة گیاهی میزبان، موجب ضعف بوته ها و مانع پنجه زنی و رشد طبیعی آنها می گردد. کلیه بوته های آلوده اکثر انشعابات خود را از دست می دهند. بوته های مورد حمله نسبت به بوته های سالم از قدرت ریویش فوق العاده کمتری برخوردار بوده و به صورت علفی در آمده و رنگ آنها نیز به تدریج به زردی می گراید به نحوی که بوته های آلوده در مزارع به سهولت قابل تشخیص می باشند. اغلب بوته های آلوده به مرحله بارورری و خوشه دهی نمی رسند و بوته هائی که به این مرحله می رسند اولاً طول آنها بسیار کمتر از بوته های سالم بوده و ثانیاً پنجه زنی آنها نیز به مراتب کمتر از بوته های سالم می باشد.

زیست شناسی:
زمستان را به صورت پوره های سن اول در زیر خاک سپری کرده و در اوایل بهار با مساعد شدن شرایط آب و هوای محیط در روی ریشه از شیره گیاهی تغذیه می کند. پوره پس از گذراندن مرحله سن یکم، در مرحلة دوم پورگی به شکل حبابی به نام سیست در می آیند. از نیمة دوم اردیبهشت ماه فعالیت تغذیه ای Cyst کاسته شده و تغییر رنگ می دهد و در اواخر اردیبهشت ماه حشرات ماده از Cyst خارج می شوند. خروج حشرات ماده تا دهه اول خرداد ماه ادامه دارد. بعد از طی حدود 7-5 روز حشره بدنش فشرده تر شده و بی حرکت، در حالی که تارهای ابریشمی بلند و سفید رنگ شبیه تار پنبه دور بدنش ترشح می نماید. اگر به تدریج بر انبوهی و طول این تارها افزوده شده و بعد از 10- روز، بدون هیچگونه تغییرات ظاهری در لابه لای تارهای مذکور شروع به تخم ریزی می نمایند. حشره در طبیعت تخم های خود را در عمق های 8-5 سانتی متری خاک قرار می دهد. تعداد تخمهای شمرده شده حداکثر تا 284 عدد و حداقل آن 24 عدد بوده است. حشره بصورت بکرزائی تخم گذاری می کند ولی با توجه به وجود افراد نر احتمال تولید مثل دو جنسی نیز وجود دارد. حشره زمستان را به صورت پوره های سن اول در زیر خاک سپری می کند و با مساعد شدن شرایط اقلیمی فعالیتهای خود را در اواخر اسفند یا اوایل بهار از سر می گیرد.

کنترل:
1- برداشت بموقع
2- شخم عمیق پس از برداشت
3- تناوب زراعی
4- آیش
5- کنترل علفهای هرز

سوسک سیاه گندم

معرفی آفت: لاروها از برگ و حشرات کامل از گل و دانه ها در مرحله شیری تغذیه می نمایند. خسارت لارو روی جوانه های گندم مشاهده می شود که در اثر آن برگها روی زمین می خوابند. خسارت این آفت بصورت لکه ای در مزرعه دیده می شود و حشرات کامل روز گندمهای شیری از قاعده دانه شروع به تغذیه می کنند. آفت درتمام مناطق کشور بویژه گلستان، مغان، لرستان، آذربایجان، فارس، کرمانشاه و ایلام گسترش دارد.
زیست شناسی:
زمستان را به صورت لارو در زیر خاک به سر می برد. در اوائل بهار از برگهای ضعیف غلاتی که تازه سبز شده اند تغذیه می کنند. حشرات کامل در اواخر بهار و اوائل تابستان هنگامی که دانه های غلات شیری شده اند شروع به تغذیه می کنند. سپس جفت گیری و حشره ماده تخمها را تا عمق 18 سانتی متری به صورت تک تک یا در دسته های 5-3 عددی در خاک می گذارد. هر حشره ماده 80-40 عدد تخم می گذارد. دورة جنینین تخم 17-8 روز و 3 سن لاروی دارد. لارو به صورت سن 1 یا 2 و به ندرت به صورت سن 3 زمستانگذرانی می کند. این حشره دیا پوز حقیقی ندارد ولی فعالیت تغذیه ای آن در فصل سرد نقصان می یابد. طول دوره لاروی حدود 86 روز و لارو در طول روز در دالانهای زیرزمین استراحت نموده و شبها برای تغذیه خارج می شود. ابتدا از پارانشیم خوره و رگبرگ را به جا می گذارد. علاوه بر غلات از گرامینه های وحشی نیز تغذیه می کند. شفیره در لانه های لاروی در خاک تشکیل می شود. دورة شفیرگی حدود 18 روز و 1 نسل در سال دارد.

کنترل شیمیایی:
1- دیازینون G 5 %و- 30-40 کیلوگرم در هکتار بمحض دیدن اولین خسارت
2- دیازینون EC 60 % و 1 لیتر در هکتار بمحض دیدن اولین خسارت
3- کارباریل WP 85 % و3.5-3 کیلوگرم در هکتار بمحض دیدن اولین خسارت
4- فوزالن EC 35% و 2-1.5 لیتر در هکتار بمحض دیدن اولین خسارت
5- کلرپیریفوس EC 40.8 % و 2-1.5 لیتر در هکتار بمحض دیدن اولین خسارت

کنترل زراعی:
1- تناوب زراعی.
2- انجام شخم و دیسک پس از برداشت

سوسک های قهوه ای گندم (کرم های سفید ریشة غلات):

اولین نوشته در خصوص سوسک قهوه ای گندم مربوط به یوستروف و اقلیدی(1325) است. سوسک قهوه ای گندم به چند گونه سوسک زیان آور از جنس Anisoplia اتلاق می شود. لاروهای این آفت به ریشة گندم های پائیزه خسارت می زنند و حشرة کامل آنها در خرداد از سنبله های گندم در مراحل خمیری شدن تغذیة می کنند. در سال های اخیر گونة زیان آوری به نام Amphimalon caucasicus Gyll. توسط کارشناسان گزارش گردیده است که بیشترین خسارت وارده به گندم و جو در کرمانشاه مربوط به این گونه بوده است. چون حشرات کامل این گونه خسارتی مشابه سوسک های قهوه ای گندم ندارند، بنابر این اتلاق نام سوسک قهوه ای گندم به تمام گونه های فوق منطقی به نظر نمی رسد و کرم های سفید ریشة غلات عنوان بهتری برای معرفی آنها است. گونه های مهم این سوسک ها به شرح زیرند.

سوسک قهوه ای گندم:

کرم های سفید ریشة غلات

ردیف بالا حشرات کامل به ترتیب از راست به چپ،

Amphimallon caucasicus ، Anisoplia austriaca، Anisoplia leucaspis و Anisoplia lata

ردیف وسط حلقة انتهایی شکم(Pygidium) سمت راست Anisoplia و سمت چپ Amphimallon

ردیف سوم لارو Amphimallon caucasicus

این آفت از کردستان، کرمانشاه، ایلام، تهران، آذربایجان شرقی و غربی، زنجان، خوزستان، تهران و برخی دیگر از نقاط کشور گزارش شده است. خسارت اصلی آن مربوط به لاروهای آن است که به گندم پائیزه تازه جوانه زده حمله کرده و باعث قطع شدن ریشه و طوقة آنها می گردد. طبق بررسی ها لاروهای این آفت با تراکم 3-5 عدد در متر مربع 8-12 درصد گندم های تازه جوانه زده را قطع می کنند. حشرات کامل آن نیز با تراکم 5/1-3 عدد در متر مربع به 8/2-6 درصد سنبله ها در مراحل شیری شدن و رسیدن خسارت وارد کرده و تنها 15-16 درصد دانه های موجود در این سنبله هاخسارت آسیب می بیند.زمستان گذرانی این آفت به صورت لارو است و هر دو سال یک نسل دارد.

سوسک قهوه ای گندم:

مناطق انتشار و نحوة خسارت این گونه نیز شبیه A.austriaca است. طبق بررسی هادر استان کرمانشاه انتشار این گونه بسیار محدود بوده و روی برخی از گندمیان در مراتع حفاظت شده یافت گردیده است و خسارت اقتصادی آن مشاهده نشده است.

این سوسک به عنوان یک گونة زیان آور در مزارع گندم و جو برای نخستین بار توسط رضابیگی و حیدری(1372) معرفی شد.بررسی های نامبردگان نشان داد گونه ای که لارو آن در کرمانشاه به عنوان لاروهای سوسک قهوه ای گندم شـناخـته می شد متعلق به جنس Anisoplia نبوده و به این گونه تعلق دارند. لاروهای این گونه مشابه لاروهای Anisoplia هستند با این تفاوت که بر روی حلقة انتهایی شکم (Pygidium ) آنها 12 موی دو ردیفه وجود دارد. روی حلقة انتهایی شکم لاروهای Anisoplia موهای پراکنده ای وجود دارد و موهای دوردیفه دیده نمی شود. طبق بررسی های رضابیگی (1369) لاروهای این آفت با تراکم 6-9 عدد در متر مربع 6-7 درصد گندم های پائیزه را قطع می کنند. حشرات کامل این آفت غروب پرواز کرده و خسارتی ندارند. بررسی های دیگر نیز نشان داده است که بیشترین جمعیت کرم های سفید ریشة غلات در خوزستان به این گونه تعلق دارد. لاروهای این آفت در این منطقه با تراکم 4/1-4/3 عدد در متر مربع 7/3 –9 درصد بوته ها را قطع کرده اند. به نظر می رسد که در اکثر نقاط کشور لاروهای این گونه خسارت زا است.زمستان گذرانی A.caucasicas به صورت لارو در خاک است و احتمالآ هر دو سال یک نسل دارد.

مدیریت تلفیقی کرم های سفید ریشة غلات:

ـ کلاغ و دیگر پرندگان از شکارگران مهم کرم های سفید ریشه به شمار آمده و به هنگام شخم زمین در پائیز و بهار آنها را به شدت مورد تغذیه قرار می دهند.

ـ کرم های سفید ریشـة غلات در برابر ضـربه خوردن بسیـار حساس هستند و به هنگام شخم زدن زمین وقتی که آسیب می بینند پس از مدت کوتاهی سیاه شده و از بین می روند. بنابر این شخم عمیق در پائیز و بهار در کاهش جمعیت آنها بسیار موثر است.

ـ تناوب زراعی یکی از روش های مناسب کنترل این آفات است. در بررسی های رضابیگی(1369) خسارت لاروهای این سوسک روی گـیـاهان زراعی مثـل نخود، عدس و چغنـدر قند که در تـناوب با گـندم در مناطق آلوده به این آفـت کشـت می شدند، مشاهده نشده است.

ـ مبارزة شیمیایی با این آفات ضروری نیست و با روش های زراعی به خوبی کنترل می شوند.

ـ بررسی های بیشتری در خصوص انتشار جغرافیایی گونه های فوق و بیولوژی، اکولوژی، سطح زیان اقتصادی و دشمنان طبیعی آنها توصیه می گردد.

زنبور ساقه خوار گندم:

این آفت علاوه بر گندم و جو به چاودار نیز حمله می کند و ار آفات درجة دوم غلات محسوب می شود. خسارت این زنبور مربوط به لاروهای آن است که بافت داخلی ساقه را به سمت پائین مورد تغذیه قرار می دهد. ساقه های آلوده سنبله های سفید و دانه های لاغری را تولید می کنند به طوری که درصد کاهش وزن دانه ها در ساقه های آلوده تا 15 درصد هم می رسد. ساقه های آلوده با وزش باد می شکنند. درصد آلودگی مزارع به لاروهای این زنبور بین 5 تا 20 درصد گزارش شده است

زمستان گذرانی این آفت به صورت لارو در داخل پیلة نازکی در قاعدة ساقة گندم، کمی پائین تر از سطح خاک است. زنبور ساقه خوار گندم تنها یک نسل در سال دارد

مدیریت تلفیقی زنبور ساقه خوار گندم:

برداشت سریع گندم در کاهش جمعیت لارو های این زنبور موثر است، اما بهترین روش کنترل آن شخم عمیق بعد از برداشت محصول می باشد.سوزانیدن کاه و کلش پس از برداشت محصول نه تنها در کاهش جمعیت آن تآثیری ندارد، بلکه باعث کاهش مواد آلی خاک نیز می گردد.

سمومی که علیه سن مادر مصرف می گردند، در کاهش جمعیت حشرات کامل زنبور ساقه خوار گندم نیز موثرند، اما سموم مصرفی علیه پوره های سن گندم در کاهش جمعیت آن موثر نیست به دلیل آنکه در این زمان لاروهای زنبور در درون ساقه ها فعالیت می کنند.

ــ در کشورهای دیگر استفاده از ارقام مقاوم گندم در مدیریت کنترل این آفت متداول است. در کشور ما نیز بررسی هایی در این خصوص صورت گرفته است و لاین ها و ارقام مقاومی نیز معرفی گردیده اند.

تریپس گندم:

تریپس یکی از آفات مکنده مهم گندم در بسیاری از نقاط کشور است که خسارت آن از خسارت سن گندم قابل تفکیک نیست.در فصل بهار حشرات ریز قرمز رنگی در لابلای دانه های سبز خوشه گندم دیده می شوند که در واقع پوره های تریپس گندم هستند.

این آفت در بیشتر کشور های اروپایی انتشار داشته و در ایران نیز در نواحی اطراف تهران ، سمنان ، اصفهان ، چهارمحال و بختیاری ، کرمان ، رفسنجان ف سیرجان ، یزد ، آذربایجان ، اهواز و کرمانشاه گزارش شده است.

خسارت:

این افت علاوه بر گندم به جو ، چاودار ، یولاف و برخی علف های هرز گندمیان نیز حمله می کند.از شیره برگ ، گل و خوشه مکیده و در محل تغذیه آن روی برگ لکه های نقره ای یا زرد روشن بوجود می آید.تریپس گندم را بیشتر از در لابلای غلاف برگ ، محل اتصال برگ به ساقه و یا لابلای خوشه ها می توان مشاهده نمود.با تشکیل خوشه های گندم جمعیت تریپس در روی انها نیز افزایش یافته و با تغذیه از دانه های نرم موجب چروکیدگی و توقف رشد آنها می شود.علایم خسارت روی برگ به صورت پیچیدگی و ایجاد لکه های نقره ای ظاهر می شود.طول خوشه های آلوده کوتاه و شکل آنها کج شده و نوک خوشه تا قسمتی از آن سفید و تا حدودی شبیه به علایم سرمازدگی است.خسارت این آفت ممکن است با خسارت نماتد گندم اشتباه شود.

زیست شناسی:

این حشره تابستان را به صورت پوره سن 2 در عمق 5 سانتی متری و زمستان را در عمق 20 سانتی متری خاک اطراف ریشه و طوقه گندم های سال قبل سپری می کند.در اواخر زمستان و اوایل بهار لارو های زمستان گذران به سطح خاک امده و پس از مدتی حضور در کاه و کلش موجود در سطح مزرعه ، روی علف های هرز گرامینه داخل مزرعه نظیز Hordeum sp رفته و سیکل زندگی خود را کامل می نماید یعنی مراحل پیش شفیرگی را طی کرده و به حشره بالغ تبدیل می شود.

حشرات بالغ پس از استقرار بوته ها به روی گندم و جو منتقل شده و تغذیه و تخمریزی خود را انجام می دهند و تخم های خود را بطور انفرادی یا دسته های چندتایی در درون بافت برگ ، خوشه یا روی ساقه گندم قرار می دهند. در اواخر بهار و اوائل تابستان با برداشت محصول گندم ، لارو های سن دوم حاصله از این تخمگذاری به داخل کاه و کلش موجود در مزرعه رفته و تا فرا رسیدن سرما در آنجا باقی مانده و سپس در پاییز وارد خاک می شوند.این آفت در شرایط آب و هوایی کرمان و گرگان یک نسل در سال دارد.حشرات کامل هنگام صبح که دمای محیط پایین است در جاهای محفوظ بسر می برند و در مواقعی که دمای محیط بالا باشد آنها روی برگ رفته و فعالیت خود را شروع می کنند.

کنترل:

زراعی : شخم عمیق تا 90% تریپسها را که در داخل خاک و مزرعه زمستان گذرانی می کنند را از بین می برد

شیمیایی : از آنحایی که ظهور حشرات کامل و سپس لاروها با برنامه مبارزه با سن گندم مصادف است در نتیجه سمپاشی مزارع علیه شن روی تریپس نیز موثر واقه می شود.

مینوز برگ غلات:

این آفت با نام برگ خوار غلات معرفی شده است، اما با توجه به نحوة خسارت لارو آن، نام مینوز برگ غلات برای آن مناسب تر است. این آفت تا کنون از استان های خوزستان، فارس، بوشهر، ایلام، لرستان، چهارمحال و بختیاری، کرمانشاه، خراسان، گلستان، گیلان و مازندران گزارش شده است. تراکم و شدت خسارت این آفت در مناطق گرمسیری بیشتر از مناطق سرد و معتدل است و در مناطق آلوده ای که مزارع دیم جایگزین مراتع تخریب شده گردیده اند، شدت آلودگی بسیار زیاد است و می توان گفت که تخریب مراتع در افزایش جمعیت این آفت موثر بوده است. گندم، جو، یولاف، بسیاری از علف های هرز خانواده گندمیان و لگومینوز وبسیاری دیگر از گیاهان خانواده Compositae، Rununculaceae ، Malvaceae ودیگر خانواده های گیاهی به عنوان میزبان آن معرفی شده اند.

این آفت از اواخر بهار تا اوایل پائیز به صورت لارو سن یک در خاک دیده می شود. در پائیز پس از جوانه زدن گندم از نوک برگ ها وارد شده و از پارانشیم تغذیه می کند. برگ های گندم در مزارعی که آلودگی شدید دارند، ظاهری سفید رنگ و خشکیده پیدا می کنند. کارشناسان درصد خسارت این آفت را در تراکم 7-11 لارو روی هر بوته 6/36 درصد برآورد کرده اند. زمستان گذرانی این آفت به صورت لارو در داخل برگ های آلوده است و تنها یک نسل در سال دارد .

مدیریت تلفیقی مینوز برگ غلات:

ـ شخم زدن خاک پس از برداشت محصول و رعایت تناوب زراعی یکی از بهترین روش های کنترل این آفت است. در رابطه با تاثیر این عملیات در کنترل این آفت بررسی های جامعی صورت گرفته است.

ـ کود دهی و آبیاری مزارع موجب ترمیم بوته های آسیب دیده می شود.

ـ در تراکم های 100 و 150 بوته در متر مربع، چنانچه تراکم لاروها به ترتیب بیشتر از 5 و 9 لارو در هر بوته باشد، کنترل شیمیایی این آفت توجیه اقتصادی دارد. در صورت خسارت شدید آفت می توان در اوایل پنجه زنی گیاه از سم دیازینون EC 60% ( یک لیتر در هکتار) استفاده کرد. در سال زراعی 79-1378 در سطح 5700 هکتار از اراضی گندم کشور با این آفت مبارزة شیمیایی صورت گرفته است

کرم ساقه خوار گندم یا بید ساقه خوار گندم نامیده شده است این آفت نخستین بار در سال 1364 از اصـــفهان با نام علمی (Schiff. Ochsenheimeria taurella) گزارش شده است و پس از آن در کرج و برخی دیگر از مناطق کشور دیده شده است. این آفت لاروهای این آفت ساقه خوار است و علاوه بر گندم و جو به چاودار و دیگر گندمیان نیز خسارت می زند. خسارت آن روی گندم باعث سفید شدن و خشک شدن سنبله ها می شود. با بررسی هایی که روی ژنیتالیای آن صورت گرفـته است، احتـمالا Och. Vacculella نام علمی گونه ای است که در اصفهان خسارت زا است.

پروانة خوشه خوار گندم:

این آفت از آذربایجان شرقی و غربی و چهار محال و بختیاری و بعضی دیگر از مناطق غرب کشور گزارش شده است. لارو آن از دانه های نارس و رسیده سنبله های گندم تغذیه می کند و از میزان خسارت آن اطلاعی در دست نیست.

برداشت گندم

برداشت گندم باید به موقع صورت گیرد. برداشت زودتر یا دیرتر از موقع محصول، موجب کاسته شدن کیفیت آن می شود. برداشت زود هنگام محصول هم موجب پایین آمدن کیفیت گندم می گردد. وزن دانه ها تا زمان رسیدن دانه افزایش می یابد، ولی پس از آن رو به کاهش می گذارد. همچنین دانه های نارسی که زود هنگام برداشت می شوند، چه در مزرعه و چه در انبار بیشتر در معرض آسیب های ناشی از گرما و آفات از جمله کپک زدگی قرار می گیرند. زمان مناسب برای برداشت دانه، موقعی است که آندوسپرم دانه های گندم سفت شده طوری که دیگر با ناخن تقسیم نمی شوند و رطوبت دانه۱۴٪ می باشد. همچنین گندم در فصل برداشت به آب و هوای گرم و خشک نیاز دارد. برای برداشت باید از کمباین های که معاینه فنی شده اند استفاده شود که بهتر است نو باشند و ریزش بیشتر از ۵٪ نداشته باشند.